Theateranalyse van 'Adem'

De theatervoorstelling ‘Adem’ vond plaats in Schouwburg Rex te Mol op vrijdag 4 oktober 2013. ‘Adem’ is een voorstelling van het muziektheatergezelschap Braakland/ZheBilding die enkele jaren geleden de Vlaamse Cultuurprijs Podiumkunsten won. De auteur van dit stuk is Kris Cuppens. Hij heeft architectuur en scenografie gestudeerd in Brussel. Achteraf volgde hij nog een acteursopleiding in Brussel en New York. Cuppens vertolkt in dit stuk zelf ook een rol. Hij speelt de vijftigjarige man van het koppel waar het verhaal rond draait. De rol van de vrouw wordt vertolkt door Sara Vertongen, die bekend is van de televisieserie ‘Binnenstebuiten’. Naast de twee acteurs stonden ook de twee live muzikanten, Geert Waegeman en Ephraïm Cielen, op het podium, samen met twee zangeressen, Nathalie Delcroix en Jorunn Bauweraerts, van de Belgische folkgroep Laïs. De reden dat ik de muzikanten en zangeressen ook vernoem is dat ze even belangrijk zijn in dit stuk als de acteurs zelf. Je kunt dit ook zien aan hun opstelling tijdens de voorstelling, ze staan alle zes op één lijn. In ‘Adem’ vind je dus een evenwicht terug tussen spel, muziek en zang. De regisseurs van dit stuk zijn Stijn Devillé en Adriaan Van Aken. De dramaturgie werd gedaan door Els Theunis.

‘Adem’ is een voorstelling waarin vooral de thema’s dood en kanker een belangrijke rol spelen. Maar er wordt ook veel aandacht besteed aan verschillende tragedies die zich afspeelden in de wereld. Denk maar aan de dood van Omayra Sanchez, de verstikking van Semira Adamu, het drama tijdens de Love Parade in Duisburg en de aanslag op de WTC-torens. Deze gebeurtenissen worden regelmatig aangehaald in het stuk door de mannelijke protagonist, een vijftigjarige man. Hij vormt een koppel met de vrouwelijke protagonist. Het verhaal draait voornamelijk rond deze twee personages. Het zijn dan ook de twee enige acteurs op het podium. Ze leiden samen een rustig leven met hun drie kinderen tot op het moment dat de man plots rare beelden begint te zien. Wanneer ze de verklaring hiervan ontdekken, heeft dit een hoop dramatische gevolgen voor hun gezin.

Doorheen het verhaal zie je dus dat de man een hele evolutie doormaakt. In het begin wordt hij voorgesteld als een gewone vijftiger die met zijn gezin op vakantie gaat naar Frankrijk. Als geoloog is hij erg geïnteresseerd in de fossielen die er te vinden zijn. Hij bestudeert ook graag het ontstaan en de evolutie van het leven. Hij begint zich ook af te vragen wat zijn leven hem nog te bieden heeft. Hij is tenslotte al vijftig. Als je vijftig bent, gebeurt er misschien wel hetzelfde als op het moment dat de mensheid geschapen werd, het gezeik begint. Op een bepaald moment begint hij inderdaad te merken dat hij ouder wordt. Hij is vermoeid, voelt druk op zijn ogen en ziet slecht. Ook krijgt hij plotseling vreemde visioenen. Hij voelt zich als een sukkelende bejaarde terwijl er beelden door zijn hoofd blijven spoken. De man wordt er chagrijnig van. Daarop laat hij onderzoeken doen die erop wijzen dat hij een hersentumor heeft die op zijn ogen drukt, waardoor hij steeds slechter gaat zien. Hij besluit dat hij er meer voor de kinderen wil zijn nu hij nog kan. Maar de man takelt steeds verder af. Hij begint zich vragen te stellen als: ‘Hoelang heb ik nog?’ en ‘Wat gebeurt er met mijn familie als ik er niet meer ben?’ Na een tijd is de situatie zo slecht dat hij de kracht niet meer heeft om tegen de ziekte te vechten. Hij evolueert tot een lusteloze persoon die geen levenskracht meer heeft. Uiteindelijk neemt hij de visioenen over de wereldtragedies en Bijbelse taferelen mee in zijn dood. Samen met hem vergaat de wereld zoals in de Apocalyps wordt beschreven.

Zoals je verwacht bij een theatervoorstelling over de dood is er dus geen happy end. Net zoals de wereld ten onder gaat aan een chaos van drama’s, gaat ook de vijftiger ten onder aan het gewicht van zijn ziekte. Het gevoel dat je hebt bij het einde van de voorstelling is zo overweldigend dat je er stil van wordt. Toch is er voor hij sterft nog een mooi, emotioneel moment waarbij de tranen in mijn ogen stonden. Tijdens de periode dat hij wist dat hij terminaal ziek was, dacht hij aan hoe erg hij het vond dat hij de belangrijkste momenten in het leven van zijn kinderen zal moeten missen en dat hij er dan niet voor hen kan zijn. Maar wanneer zijn dochter hem haar vriend nog komt voorstellen, beseft hij dat het uiteindelijk wel goed zal komen met zijn kinderen en dat ze ook zonder hem op hun pootjes terecht zullen komen. "Want ooit wordt het toch weer lente, lief." Met die woorden wil hij zijn nabestaanden hoop geven.

Om dit verhaal te brengen koos Cuppens ervoor om poëtische taal te gebruiken. Dit maakt het voor mij soms moeilijk om de opzet van de auteur en de gedachtegangen van de personages goed te kunnen begrijpen. Waarschijnlijk is dit omdat ik niet vaak met poëzie of theater bezig ben. De zin die ik al eerder aanhaalde: ‘Ooit wordt het toch weer lente, lief.’ is er zo één die je op verschillende manieren kan interpreteren. Door dit soort taalgebruik vraag ik me dikwijls af of ik wel juist aanvoel wat de auteur hier eigenlijk mee wil zeggen.

Deze poëtische taal wordt in het stuk vooral gebruikt door de acteurs wanneer ze hun personages als man en vrouw spelen, wat meestal het geval is. Maar om sommige situaties duidelijk te maken voor het publiek of om een bepaalde sfeer op te wekken, spelen de acteurs soms ook even de rol van één van hun kinderen, een dokter of de verteller. Op die momenten passen ze hun bewegingen en de toonaard van hun stem aan zodat het heel duidelijk is voor het publiek welke rol ze spelen.

De totaalbeleving van de voorstelling hangt natuurlijk niet alleen af van de acteurs en de tekst. Ook andere onderdelen van een theatervoorstelling, zoals decor en muziek, spelen een grote rol. In ‘Adem’ straalt alles wat je ziet op het podium over het algemeen een vrij rustige sfeer uit. Vooral de dingen die je hoort, de gesproken tekst, zang, muziek en geluiden, nemen de bovenhand in deze voorstelling. Dit neemt niet weg dat het decor en bepaalde rekwisieten toch belangrijk zijn voor het geheel. Ze hebben een bepaalde betekenis.

Het decor bestaat vooral uit muzikale apparatuur en microstatieven, wat bevestigt dat vooral het geluid belangrijk is in dit stuk en dat er sprake is van een gesproken decor. Het meest betekenisvolle deel van het decor is het tafereel achter de acteurs. Er staan doorzichtige bassins waarin water druppelt vanuit een enorm aantal baxters. Je kan de druppels onder andere opvatten als de lopende tijd of vallende tranen. Het is een veelzeggend beeld.

Daarnaast zijn er ook enkele opvallende rekwisieten in het stuk zoals een laptop en een belemniet. De vijftiger gebruikt de laptop regelmatig wanneer hij een visioen krijgt over een dramatische gebeurtenis uit de recente wereldgeschiedenis. Hij ziet het internet als een gigantisch collectief geheugen waarin zo’n gebeurtenissen als fossielen bewaard blijven. Een echt fossiel, een belemniet, wordt ook doorgegeven in het publiek terwijl de geoloog les geeft over onder andere de relatie tussen mens en oceaan. Fossielen zijn wel iets belangrijks in dit stuk. Ze worden gezien als voorwerpen waaruit je het ontstaan van het leven kan bestuderen. Van daaruit gaat de vijftiger ook nadenken over zijn eigen leven. Fossielen zijn ook dingen die niet vergaan, net zoals de herinneringen aan allerlei drama’s in de wereld.

Ook de belichting wordt sober gehouden. De zes personen worden de hele tijd van bovenaf beschenen met zacht licht. Toch wordt dit rustige beeld af en toe doorbroken. Zo wordt het publiek zeer fel belicht wanneer de vijftiger zich in een vliegtuig waant. In de zaal zelf wordt het licht ook even ontstoken wanneer de man les geeft aan het publiek. Dit maakt dat je je op dat ogenblik sterk betrokken voelt bij de voorstelling.

De kostuums zijn voor deze voorstelling neutraal gehouden zodat de aandacht er niet te hard op wordt gevestigd. De vrouwen dragen geklede jurken en de mannen hemden en nette, lange broeken. De kledij is dan ook minder van belang voor het verhaal ten opzichte van de muziek en het decor. Er zijn dan ook geen kostuumwissels. Wel worden af en toe een zonnebril, sjaal, of vest uit- of aangedaan om aan te geven dat de weersomstandigheden veranderen. Zelfs wanneer er een trouwerij is, wordt er geen speciale kledij voorzien, enkel opvallende, glinsterende oorbellen.

Vervolgens nog twee belangrijke elementen van deze voorstelling, de muziek en het geluid. Wat ik heel leuk vind is dat er live muziek gespeeld wordt op het podium. De muzikanten wisselen opzwepende en zachte klanken af op de juiste momenten om de sfeer en de gevoelens van de personages extra te benadrukken. Zeker wanneer de man in het ziekenhuis is en vertelt hoe hij naar zijn vrouw verlangt, past de muziek perfect bij de de tekst. Ik vond het geheel van wat ik zag en hoorde op dat ogenblik zo speciaal dat ik er kippenvel van kreeg. De zang wordt verzorgd door twee Laïszangeressen. Het lijken wel twee levende instrumenten. Het is verbazingwekkend wat ze allemaal met hun stem kunnen. Samen met de muzikanten zorgen ze ook voor de geluidseffecten zoals bijvoorbeeld voetstappen wanneer een personage jogt. Ondanks hun talent om met hun stem je gevoel te beïnvloeden vond ik toch dat ze soms te overheersend waren ten opzichte van het stemgeluid van de personages. Nog iets wat me opviel was dat de vrouwelijke actrice ook even een stukje neuriede en dit opnam met een recorder. Ze speelde dit dan af terwijl ze verder sprak. Dit gaf toch ook wel een speciale sfeer.

Wanneer het einde van de voorstelling gekomen was, merkte ik toch wel dat het publiek was aangedaan van het stuk. Voor een lang applaus begon was er even een veelzeggende stilte. Ook ik was onder de indruk van het stuk, maar volgens mij is een voorstelling zoals ‘Adem’ niet meteen één waar ik nog eens naar zal gaan kijken. Ik vond het moeilijk om het hele verhaal goed te begrijpen en voor mij leek het soms alsof er van de hak op de tak werd gesprongen. Ik denk dat dit komt omdat ik niet vaak naar theatervoorstellingen ga en ook niet zo poëtisch ben aangelegd. Ik kan wel begrijpen dat de rest van het publiek echt genoot van de voorstelling. Het publiek bestond uit iets oudere mensen die allemaal deftig gekleed waren. Ze zagen er wel uit als mensen die vaker naar een theatervoorstelling gaan kijken en dus ook zo’n voorstelling gemakkelijker kunnen volgen. Aan hun reacties te horen was het een zeer kwaliteitsvolle theatervoorstelling.

Elien Van Echelpoel